Kun jij de paradigma’s in jouw organisatie benoemen én veranderen? Hoogleraar Marco te Brömmelstroet laat je leren aan de hand van het fileprobleem.

In gesprek met Marco te Brömmelstroet, Hoogleraar Stedelijke Mobiliteitstoekomsten aan de Universiteit van Amsterdam. De aanleiding voor dit interview is het boek dat hij in april 2020 uitbracht met Thalia Verkade, ‘Het recht van de snelste’. Het boek opent je ogen om anders te kijken naar dingen die je dacht te kennen, die je voor lief neemt. Zoals je eigen straat, de manier waarop je onderweg bent of je leven.

Hieronder gaan wij met Marco in gesprek om parallellen te trekken tussen het boek en hoe wij in organisaties kijken naar paradigma’s – en hoe wij deze paradigma’s kunnen doorbreken.

Kun je ons meer vertellen over hoe wij naar onze straat kijken?

“Een fundamentele vraag die we in het boek bespreken is hoe wij naar de straat kijken. De belangrijkste functie van de straat wordt door verkeerskundigen gedefinieerd als frictieloze doorstroming zodat ieder individu (versimpeld tot homo economicus) zo snel mogelijk van A naar B kan komen. Met de fundamentele metafoor ‘Tijd is Geld’ als onderlegger zien we onderweg zijn vooral als een disnut.”

Reistijdwinst wordt daardoor automatisch het centrale beleidsdoel. Jaarlijks gaat het gros van ons mobiliteitsgeld op aan tientallen kilometers nieuw asfalt. Maar is dat wel wat we met z’n allen het liefst willen?

Cijfers geven een ander beeld:

• 15 procent van de mensen staat ten minste één keer per week in de file. 85 procent dus niet.
• Uit een ander onderzoek blijkt dat 35 procent van de Nederlanders files niet acceptabel vindt. 65 procent heeft hier geen (grote) moeite mee, of vindt het zelf prettig en gebruikt dit als me-time moment*

Toch hebben we het continu over files en schetsen het stilstaan van automobilisten steevast als ‘fileleed’, ‘fileprobleem’ of ‘verkeersinfarct’. Zulke taal beïnvloedt ons denken en denken beïnvloedt vervolgens onze werkelijkheid. We nemen voor lief dat we ieder half uur tijd besteden aan het filenieuws op elke radiozender. En als je dat maar vaak genoeg hoort, ga je automatisch voor lief nemen dat dat dan wel een groot probleem moet zijn.

Maar omdat we de file als probleem hebben bestempeld en er al decennia asfalt voor aanleggen, is een steeds groter deel van onze samenleving auto-afhankelijk geworden. En dat in stand houden kost de maatschappij nu, na aftrek van accijnzen en belastingen, op jaarbasis 21 tot 29 miljard euro aan de kosten van verkeersslachtoffers, geluidsoverlast, klimaateffecten en stikstofbestrijding. Dat is 4 tot 7 procent van ons BBP voor het in stand houden van een ‘probleem’ waar slechts 15 procent van de mensen direct last van heeft.”

Is het makkelijk kunnen verplaatsen van A naar B het belangrijkste doel van een straat?

“Wie heeft er weleens gekeken naar de straat als onderdeel van ons leefgebied? Een plek om te ontmoeten en te spelen, waar niet de homo economicus, maar de homo ludens in ons blij van wordt. Als we met deze ogen naar de straat zouden kijken, dan zouden we geheel andere beslissingen maken op het gebied van inrichtingseisen en besteding van mobiliteitsgelden.

Denk eens aan het vakantiepark. Op een vakantiepark hebben we er geen moeite mee om de auto aan de rand te parkeren en 10 minuten naar ons huisje te lopen. De positieve keerzijde hiervan is namelijk dat we de straat teruggeven aan onze kinderen en wij hen zonder zorgen laten buitenspelen. Iedere vakantie gaan we en masse naar dat soort plekken om te genieten van die rust en vrijheid. Waarom hebben we daar niet meer van in onze straten?”

Vanuit Been Management Consulting helpen wij organisaties dagelijks met veranderingen. Om écht te kunnen veranderen is het nodig dat iedereen binnen een organisatie anders gaat kijken en het is onze taak paradigma’s te doorbreken. We komen geregeld het ‘Zo doen we het nu eenmaal hier’-syndroom tegen.

Hoe kunnen wij de status quo ter discussie stellen bij de organisaties die wij helpen?

“Simpel! Begin met het benoemen van de zaken die je normaliter voor lief neemt en stel juist déze ter discussie. Ontwikkel daardoor cognitieve lenigheid, door andere perspectieven toe te laten om naar je eigen organisatie te kijken.”

Kun je een voorbeeld geven van een paradigma waar we zo aan gewend zijn dat we het niet eens meer zien binnen organisaties?

“Een organisatiemodel tekenen we als een harkje; bovenin de leider en teammanagers, gevolgd door de medewerkers. Wat gebeurt er als je dat omdraait? Wanneer de leiders de teammanagers ondersteunen in hun werk en teammanagers op hun buurt weer de medewerkers. Zo ga je management zien als ondersteunende pilaar van de werkvloer bovenin, waar de toegevoegde waarde wordt gerealiseerd.”

Hoe kunnen organisaties paradigma’s ter discussie blijven stellen?

“Wat de literatuur laat zien, is dat het belangrijk is om te voorkomen dat je het ene paradigma ter discussie stelt en dan vervolgens een alternatief paradigma ervoor in de plaats stelt. Als manager moet je juist blijven roeren en zorgen dat zaken niet stollen of vastroesten. Je moet continu de status quo ter discussie blijven stellen. Wil je veranderen? Dan laat je het nieuwe even stollen. Je reflecteert, roert het weer los en verbetert. Een soort jaarlijkse ‘existentiële crisis’ met elkaar.”

Kun je dit vergelijken met een Agile aanpak?

“Ja, zie het als werken in korte sprints waar zaken worden ontwikkeld (roeren), getest (stollen) en continu verbetert (roeren), waarop een nieuwe cyclus volgt.

Als leider is het de kunst te beseffen dat er altíjd meerdere paradigma’s zijn en dat met de kijk van morgen er andere beslissingen gemaakt worden dan met de kennis van vandaag. Daarom moet je als leider blijven roeren, zorgen dat er niet te veel stolling optreedt en dat je vloeibaar blijft om je aan te passen aan de veranderende omstandigheden van morgen: de kunst van conceptuele lenigheid. De weg en het resultaat zijn continu in beweging; aanpassend aan de veranderende omstandigheden.”

Waait deze leider niet met alle winden mee?

“Het tegendeel is waar! Blijven roeren vraagt om stevigheid. Deze leiders weten goed waar zij voor staan. Ze kennen de echte purpose en waarden van de organisatie en handelen hiernaar. Ze voldoen aan hun eigen verwachtingen in plaats van aan de zeer diverse verwachtingen en meningen van mensen om hen heen. Ze maken heldere keuzes op basis van een innerlijk kompas en blijven daarbij in verbinding met de omgeving. Dit vraagt om een reflecterend vermogen, open blijven staan voor verschillende zienswijze en deze continu ter discussie te stellen.”

Veel bedrijven beseffen dat de oude manier van werken en geld verdienen niet langer houdbaar is. Maar hoe kunnen zij inzicht krijgen in eigen paradigma’s om uiteindelijk te kunnen en durven veranderen en bij te dragen aan de Sustainable Development Goals van de VN? Zijn bedrijven daadwerkelijk bereid hun businessmodel om te gooien? Bij Been Management Consulting maken wij de Sustainable Development Goals (SDG’s) van de VN bespreekbaar en lopen daarbij vaak tegen vastgeroeste paradigma’s aan.

Heb jij tips hoe bedrijven die duurzame verandering in gang willen zetten zich het best kunnen voorbereiden?

“Er is een mooie parallel met hoe wij naar de auto kijken in ons straatbeeld. De auto is dominant, de rest plannen we eromheen. Zoals in het voorbeeld eerder in dit artikel kunnen we dit ook ter discussie stellen. Hetzelfde geldt voor organisaties waar geld verdienen dominant is. Dat kan anders:

• Durf de status quo ter discussie te stellen. Wat we altijd al gedaan hebben, waarom is dat zo? Is dat wel het juiste? Wat is de echte purpose die achter onze bedrijfsvoering ligt?
• Blijf roeren; zorg dat het gesprek gaande blijft en zaken niet stollen.
• Organiseer tijdelijkheid. In tijdelijkheid stolt het proces en kun je reflecteren of dit het goede is.
• Fouten maken mag, leer ervan en ga door.
• Maak het gesprek inclusief, zorg dat er vanuit verschillende disciplines experts aan tafel zitten
• Verzamel ambassadeurs om je heen die met jou de verandering in gang zetten

Wees reflectief en durf je eigen waarheid continu ter discussie te stellen.”.

Tot slot, is er nog iets wat je met ons zou willen delen?

“Met taal kan ik mensen op een ander denkspoor zetten en de werkelijkheid veranderen. Graag kom ik in contact met bedrijven die op een inspirerende, outside-in manier naar hun status quo willen kijken en uitgedaagd willen worden anders te denken”.

Nieuwsgierig geworden? Binnenkort organiseren we een masterclass onder leiding van Marco te Brömmelstroet waarin we je willen uitdagen anders naar je organisatie te kijken. Meer informatie volgt!

En wil je met ons nadenken over hoe jouw organisatie kan verduurzamen aan de hand van de SDG’s? Vul dan onderstaand contactformulier in of mail naar marieke.siero@beenmc.com.