De noodklok werd geluid door Danny Benima, de CFO van Stedin, in het Financieel Dagblad van 22 mei. “Op korte termijn heeft Stedin 750 miljoen tot 1 miljard euro nodig voor de vereiste investeringen om de energietransitie te faciliteren.” En dat geld heeft Stedin op dit moment niet.

De financiële impact van de energietransitie

De prijs voor energie is erg gevoelig voor externe invloeden. Denk bijvoorbeeld aan de coronacrisis, maar ook aan het weer (zachte winters zorgen voor goedkoop gas) en wet- en regelgeving vanuit de overheid. De klimaatdoelstellingen en de daarmee gaande energietransitie maken dat de onzekerheid van de energieprijs toeneemt. Deze onzekerheid zorgt ervoor dat zowel bedrijven als particulieren terughoudend zijn met grote investeringen.

Want wat is de terugverdientijd van het plaatsen van een zonnepaneel? Of moet ik een aantal jaar wachten, omdat technologische ontwikkelingen de panelen snel efficiënter maken? In deze blog geven wij antwoord op de twee vragen; ‘Wat maakt de energieprijs onzeker?’ en ‘Wie gaat er nog investeren?’

In het laatste gedeelte presenteren wij de volgende vier oplossingen hoe jij deze onzekerheid kunt verminderen en daarmee voorsprong krijgt op de markt.

Wat maakt de energieprijs onzeker?

De prijs voor fossiele brandstof is al decennia onderhevig aan verschillende crises en politieke invloeden. Met als nieuw hoogte (of dieptepunt) de coronacrisis, waardoor de olieprijs dusdanig instortte dat een vat ruwe olie even een negatieve prijs had.

Nu de meeste energie nog wordt gemaakt met fossiele brandstof, heeft de onzekere olieprijs groot effect op de energieprijs. Dit is niks nieuws en gebeurt al jaren. Toch vond er in maart 2020 iets plaats dat nog nooit eerder was gebeurd – de elektriciteitsprijs in Nederland was voor even negatief. Een teken in de trend dat de energieprijs steeds onvoorspelbaarder wordt.

Zoals bijna alles in de wereld, wordt de prijs voor elektriciteit bepaald door vraag en aanbod. Wat elektriciteit uniek maakt, is dat er geen buffer of opslag tussen vraag en aanbod is. Als het aanbod te laag is, gaan de lichten direct uit. En als het aanbod te hoog is worden ze direct wat feller.

Dit effect is ongewenst. Maar tot nu toe is dit nooit een groot probleem geweest, omdat elektriciteit uit fossiele brandstoffen betrouwbaarder en te regelen is. Centrales kunnen meer of minder olie, kolen of gas stoken en het aanbod direct aanpassen aan de vraag, waardoor de prijs stabiel blijft.

Vanwege de energietransitie wordt de balans tussen vraag en aanbod steeds lastiger. Ten eerste omdat hernieuwbare energie voor aanbodschommelingen zorgt die je soms slecht kunt voorspellen. Zo leidt onverwacht meer wind tot meer energie. Ten tweede omdat snel opschalen niet mogelijk is, want de zon kan niet harder gaan schijnen dan zij al doet.

De derde reden is commercieel. Afschalen is namelijk niet gewenst omdat hernieuwbare energie nagenoeg geen operationele kosten heeft. Deze energie is daarom winstgevend bij bijna elke elektriciteitsprijs. Zon en wind zijn immers gratis en onderhoud is noodzakelijk ongeacht of windturbines en zonnepanelen aan of uit staan.

Als laatste hebben de huidige fossiele centrales door de energietransitie vaak een kritieke nevenfunctie gekregen. De centrale in Utrecht levert bijvoorbeeld behalve elektriciteit ook stadswarmte aan 50 duizend Utrechtenaren. Met het uitzetten van de centrale zet je hen letterlijk in de kou.

De energieprijs zal dus steeds onzekerder worden door toedoen van de energietransitie.

Wie gaat er nog investeren?

Waar de operationele kosten van hernieuwbare energie nagenoeg nul zijn, zijn de benodigde investeringen groot. Zo gaat Vattenfall het grootste windpark van de wereld bouwen in Nederland, wat naar verluidt enkele miljarden euro’s kosten. Met een onzekere energieprijs wordt de keuze om te gaan investeren steeds lastiger.

Daarbij zorgt een onzekere energieprijs ook voor onduidelijkheid in het consumentengedrag. Wanneer de prijs van energie daalt tot nagenoeg niets, is het aannemelijk dat mensen meer elektriciteit gaan gebruiken. En als de prijs juist hard toeneemt, zullen we allemaal zonnepanelen nemen.

Deze onzekerheid leidt tot een terughoudendheid in investeringen bij bedrijven, particulieren een aandeelhouders. Dit terwijl de energietransitie grote investeringen nodig heeft – zie het eerder genoemde verhaal van Stedin.

Oplossingen voor het omgaan met onzekere energieprijzen

Been Management Consulting heeft zich gecommitteerd aan de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties. Voor de sector Energietransitie willen wij een positieve bijdrage leveren aan SDG #7: ‘Verzeker toegang tot betaalbare, betrouwbare, duurzame en moderne energie voor iedereen’ – en dus aan de energietransitie.

In het bijzonder focussen wij ons op het subdoel om de CO2 uitstoot per kWh te reduceren. Een knelpunt om dit te halen, is het gebrek aan investeringen. Daarom bieden wij vier oplossingen voor het omgaan met de onzekere energieprijzen.

Een belangrijk onderdeel van het business model canvas is de waardepropositie. Ofwel: Hoe lever je waarde aan de klant? Is de waardepropositie gekoppeld aan het doen van grote investeringen voor klanten en zie je dat jouw klanten terughoudender worden? Dan helpt het om je waardepropositie in deze tijd van terughoudendheid te herzien.

Neem Energy as a Service als voorbeeld. Een zonnepaneel is een grote investering voor klanten, waar een uitgebreide business case tegenover staat. In plaats daarvan kun je dit veranderen naar ‘zelf-opgewekte-zonne-stroom’. Hiermee koopt de klant tegen een meerprijs groene stroom van de door jou geïnstalleerde zonnepanelen. Hierdoor blijft een grote investering voor de klant uit. En jouw business model verandert van ‘verkoop van zonnepanelen’ naar ‘verkoop van zonne-stroom’.

Been Management Consulting heeft veel ervaring met het herzien van de waardepropositie. Hiervoor gebruiken wij het business model canvas. Hiermee stellen wij samen met jou een situatie vast die toekomstbestendig is.

Traditiegetrouw zijn grote projecten zeer kapitaalintensief en heb je grote investeringen nodig voordat er überhaupt omzet is gegeneerd. Wij stimuleren je om anders te kijken naar deze projecten, om de investeringen vooraf te voorkomen.

Hiervoor gebruiken wij de agile werkmethodiek. Dit helpt op grote projecten te verdelen in kleinere projecten, waarmee je investeringen en risico’s uitsmeert over een langere periode. Hierbij creëren we samen snel een Minimum Viable Project, waardoor je sneller én zonder grote investeringen kunt beoordelen of projecten haalbaar zijn. Het bijkomstig voordeel is dat het toewerken naar een tastbaar product helpt bij het creëren van draagvlak.

Het aantal startups in het energielandschap groeit snel, en wij zijn ervan overtuigd dat zij een cruciale rol spelen in de energietransitie. Want het meest belangrijk voor de energietransitie is het doorgaans snelle innovatieproces. Hierin verschillen startups op veel vlakken met andere type bedrijven.

Kenmerkend voor startups is dat zij werken met beperkte financiële middelen. Ze hebben de mentaliteit dat niet alle ideeën tot in detail uitgewerkt hoeven te worden, ze hebben een cultuur waarin fouten maken wordt gestimuleerd en de klant staat in alles wat ze doen centraal. Zo weten startups unieke resultaten neer te zetten.

Wij zijn van mening dat gevestigde bedrijven hiervan kunnen leren. Je kunt slimmer transformeren dan via grote innovatieprojecten, waar maanden (en vooral miljoenen) overheen gaan voordat je de vruchten kunt plukken.

We zien dat veel bedrijven de switch maken naar startup-concepten, zoals proeftuinen. Maar bij Been Management Consulting zijn wij van mening dat veel bedrijven hier nog grote stappen in moeten zetten. Zo passen wij Design Sprints toe om bedrijven te begeleiden naar een snel, tastbaar en innovatief resultaat.

Een van de doelstellingen van de SDG’s is het creëren van shared value. Ofwel: bedrijven creëren tegelijkertijd waarde voor zichzelf én voor hun omgeving. Bijvoorbeeld rondom aardgas, dat tegenwoordig goedkoop is en voor een bedrijf veel financiële toegevoegde waarde zou kunnen opleveren versus duurdere en duurzamere energie. Gas heeft echter ook een grote negatieve toegevoegde waarde op Groningerlandschap, het Russische landschap en het broeikaseffect. In zijn geheel is aardgas daardoor een slechte investering voor de wereld.

Je brengt dit principe beter in beeld met true costing, de berekening van de daadwerkelijke prijs van een product voor mens en aarde. Hiermee kan je een eerlijkere vergelijking maken tussen verschillende opties. Neem bijvoorbeeld zonnepanelen die een financiële terugverdientijd hebben van 10 jaar, terwijl de terugverdientijd in de besparing van CO₂ korter is. Dat maakt de investering aantrekkelijker.

True costing maakt dit inzichtelijk en helpt investeerders en aandeelhouders bij het maken van de goede beslissingen.

Tot slot

De energietransitie vraagt om grote investeringen en een nieuwe manier van prijstelling. De overheid heeft hierin een grote verantwoordelijkheid. Zij kan garant staan bij groene investeringen en de energieprijs reguleren om stabiliteit te garanderen.

Hier mag (of moet) de overheid een leidende rol nemen om de energietransitie te faciliteren en te versnellen. Bedrijven en particulieren hebben de verantwoordelijkheid om de overheid hierop aan te spreken. Zo blijft Nederland een vooruitstrevend en innovatief land.

Tegelijkertijd zijn bedrijven en particulieren zelf verantwoordelijk om aan het stuur te staan. Wacht dus niet op derde partijen, maar gebruik de vier genoemde oplossingen om slim te investeren en om vooruit te lopen op binnenlandse en buitenlandse concurrentie.

Wij zien in de markt dat adequaat handelen en omgaan met de onzekerheden nu meer dan ooit noodzakelijk zijn voor een succesvolle energietransitie en voortbestaan van het bedrijf. Daarbij hebben wij jaren ervaring met het succesvol toepassen van de genoemde oplossingen. Wacht dus niet af, maar neem contact op via onderstaand formulier of via een van onze consultants.