In Health Talks gaat Been Management Consulting’s Daniel Brouwer in gesprek met leiders van zorginstellingen, farmaceutische bedrijven, zorgverzekeraars, en andere spelers in het zorgsysteem. Hoe houdbaar is ons zorgsysteem? Hoe ziet de toekomst eruit? En welke rol heeft duurzaamheid en samenwerking daarin? Het interview met Cathy van Beek, bestuurslid en adviseur op het vlak van duurzame zorg, gaat in op deze vragen. Van de ‘oorlog’ op de arbeidsmarkt tot de jonge zorgprofessionals die duurzaamheid vanzelfsprekend voorop zetten. Van de rol van een duurzame leefomgeving in het voorkomen van ziekten tot de ‘groene OK’. Daniel en Cathy bespreken samen de toekomst van het zorgsysteem in deze Health Talks aflevering.

 

Daniel Brouwer (00 : 00) 

Welkom bij Health Talks, de podcast waarin we met prominente mensen uit de zorgsector praten over uitdagingen in de zorg. We gaan op zoek naar inzichten in en oplossingen voor de gezondheidszorg-transitie. Mijn naam is Daniel Brouwer van Been Management Consulting. En deze week is bij ons te gast: Cathy van Beek. Cathy zet zich in voor duurzaamheid in de zorg, werkt al twintig jaar als zorgbestuurder, recent als kwartiermaker. d uurzame zorg voor het ministerie van VWS. En tegenwoordig onder andere als voorzitter van de Klimaattafel Gezondheidszorg Rotterdam. Cathy, welkom.  

Cathy van Beek (00 : 35) 

Dank je wel.  

Daniel Brouwer (00 : 36) 

Zoals gezegd staan we in Health Talks ook stil bij de uitdagingen in het zorgsysteem. Wat merk jij van de grenzen van het huidige zorgsysteem?  

Cathy van Beek (00 : 44) 

Maar ik wil toch beginnen met een zorg. En je kan het heel erg over de uitdagingen hebben. En dat ben ik ook helemaal van. Maar ik maak me echt diep, diep bezorgd over de oorlog die ik zie uitbreken op de arbeidsmarkt. Er is straks, en nu al, te weinig personeel. En ik zie veel te weinig dat mensen daar strategisch over nadenken. Hoe moeten we over tien jaar onze zorg bemensen? Ik weet het echt niet. En ik denk dat er een taskforce moet komen van de overheid. Met alle ‘hot shots’ er in die heel Nederland kent. Of internationaal moeten we dat doen. En daar moeten mensen inzitten die arbeidsbesparende technologie kennen en daarmee willen innoveren. Daar moeten mensen in zitten die nadenken over de functiewaardering in voor gezondheidszorgsysteem. De functiehuizen die zo inflexibel zijn, dat dit belemmert, dat je in tijden van crisis ook kan up-scalen. Mensen denken altijd: ‘”die kan dat wel van mij overnemen, die taak, dan kan ik me beperken tot mij kerntaken. Ook iemand hoger, het volgende echelon, die kan misschien ook mijn taak overnemen”. Daar wordt heel weinig aan gedacht.Ik zie dan zo’n schil waarin die flexibiliteit maximaal is. Dat er een soort continuïteit-orgaan publiek kan zeggen in tijden van nood: “En nu gaat de dokters op de IC, want we hebben IC-verpleegkundigen te weinig.” En dan hebben we het niet meer over: “Ja, maar die is niet BIG-geregistreerd of als een anesthesie-assistent helpt, die is dus minder.” Nee, we staan z’n allen voor deze patientenzorg.

Ik zie heel veel arbeidsbesparende technologie. Ik zie heel veel in dat mensen met veel met plezier naar hun werk moeten. Dus in participatie, mede- zeggenschap. En dan op echt hele leuke, innovatieve manieren. Zodat men denkt: “O, wat enig dat”, daar zie ik heel veel in. E n ik zie de systeemkant, daar moet ook heel veel aan veranderen, willen we onze mensen nog kunnen helpen die ziek worden in de toekomst. Dus dat is echt een diepe diepe zorg van mij. En ik vind dat er veel en veel te weinig aandacht voor is – structureel. Corona, dat is de korte termijn en nu zitten we met het zorgakkoord en dan gaat het weer over bezuinigen: “op de lange termijn is zorg onhoudbaar.” Dan denk ik: daar hoef je helemaal geen zorgen om te maken, er is gewoon geen personeel straks. En zorg maar dat die apparatuur up-and-running is. Dat je dat snel toestaat. Dat je dat je zorgt dat het veel sneller op de markt kan komen. Dat je onderzoek kan doen naar de effectiviteit.  

En mijn tweede zorg is, en dit is dan voor de patient, en ik ben helemaal opgevoed met Patient First, maar van Herman Wijffels heb ik geleerd: Planet First. Hij zegt: “Hoe kun je gezond leven op een ongezonde aarde of planeet, hoe je het wil noemen, dat kan gewoon niet. Je moet eigenlijk naar de andere kant beginnen. Zorgen dat je planeet ‘healed’ en ‘healing the planet’ is ‘healing the patient’. Dus die volgorde is in mijn waarden ook echt wel verschoven. Het begint daar, want WHO heeft net een rapport uitgebracht over luchtvervuiling. Ik weet niet of jullie het ook hebben gehoord, maar iedereen  ademt dus  vieze lucht in . A ls je weet wat dat met je hersenen. wat het met je vaatstelsel, wat het met kanker doet, dan slaap je geen dag meer gerust. Wij als mensen is natuurlijk zo elkaar, dat we dat toch uitstellen in onze gedachten, maar als je het serieus neemt, en ik vind echt dat de overheid dat serieuzer moet nemen dan nu. D at kind dat in Rotterdam worden geboren in een wijk die tussen twee snelwegen ligt bijna al met astma wordt geboren. Dus vind ik gewoon dramatisch. Kim Putters zegt toch wel steeds. N atuurlijk eigenlijk wel de ongezonde lucht in, maar bij sommigen is het nog ongezonder dan weer anderen hebben. En dat kan zeven jaar levenslengte schelen. En zoveel meer jaar in ongezondheid leven. Dat vind ik echt dat hoog op de agenda moeten hebben staan. Dus samenhang tussen gezondheid en de planeet.

Daniel Brouwer (05 : 25) 

We hadden het over de zorgtransitie en welke rol speelde duurzaamheid daarin?  

Cathy van Beek (05 : 29) 

Ja, ik hang het maar even op aan de pijlers van de Green Deal. Het is goed over nagedacht. En dan kom je bij Duurzame Gebouwde Omgeving. En ook de inrichting van de omgeving. En dat we met energie te maken. Maar ook vervoer van en naar die gebouwde omgeving. De gebouwen in de zorg. En ik je kunt plannen maken waarbij je alleen maar fietsen gaat financieren. Dat is allemaal in reikwijdte van wat een zorgbestuurder kan doen. Gewoon een fietsenplan, klaar. Dan heb je geen parkeerplaatsen meer nodig. Natuurlijk chargeer ik wel heel erg he. Dat is de eerste pijler.  

Cathy van Beek (06 : 09) 

De tweede is circulariteit. En daar zitten de jonge zorgprofessionals heel erg op in. Het is gewoon zo vervuilend, al dat afval d at wij genereren dat je niet wil naar een lineaire samenleving. J e hebt een product, je gebruikt het product. en het gaat als afval weg. Maar naar een circulaire, kunnen we van disposable naar reusable. En die beweging, die is echt zwaar in de opkomst. Zwaar, d at klinkt alsof ik er niet blij mee, maar ik ben er heel blij mee dat de jonge zorgprofessonials zeggen: wij willen dat echt niet meer. Wij willen naar circulariteit. Leveranciers, wij gaan ons verbinden aan elkaar in een landelijk platform, naar de Groene OK bijvoorbeeld. En we gaan met de leveranciers in gesprek. Dat wij weer terug willen, en niet naar daar moet vroeger was, maar wel naar dat je iets kan re-usen, dus hergebruiken. En daar zijn de innovaties ook klaar voor. Je kan nu ook ook disposables, ook de moeilijkste producten om te steriliseren, kun je met UV-licht tegenwoordig desinfecteren en steriliseren. Ja, je legt de telefoon in de bak, die doe je dicht want je mag er niet in kijken natuurlijk en er binnen een halve minuut is de telefoon helemaal schoon van bacteriën en allerlei gespuis.

Dus die innovatie, die moet natuurlijk veel sneller de markt op. Men moet moet het proces versnellen en dat hebben we allemaal gezien in de corona-tijd dat processen die eigenlijk serieel geschakeld waren, parallel konden, waardoor een je enorme tijdswinst krijgt. Nou, de pharma h eeft dat met de vaccins natuurlijk aangetoond. En alle bodies, alles certified bodies hebben meegedaan. Die hebben wij ook in hun beoordeling veel sneller gereageerd. Dat dat voorzie ik dan als nodig voor die crisis die aanstaande is. En dat is dan echt de crisis van zowel de planeet als van de patienten, d at de patient geen zorg meer kan krijgen. Die gaan hand in hand. Dat is tweede pijler.  

Cathy van Beek (08 : 26) 

De derde is medicijnen uit water. Drinkwaterbedrijven die kunnen en bijvoorbeeld Röntgen-contrastmiddel er niet uitkrijgen. Weten niet wat het in het milieu doet. Visjes die en worden roekeloos van de psychofarmaca die er in het water terechtkomen of en ze ondergaan g enderverandering omdat er zoveel hormonen via de pil in het rivierwater terecht komt. Dus daar moeten we ook echt iets aan doen. Kan je niet in plaats van de pil naar een spiraaltje? Maar daar heb je weer de huisartsen voor nodig, de gynaecologen. En dat is ook allemaal bezig. Dat was de derde pijler.  

Cathy van Beek (09 : 08) 

En de vierde is de G ezondmakende O mgeving. En dat heeft heel veel met het preventie-akkoord te maken hebben. Met: hoe kunnen we nou de omgeving zo uitnodigend maken dat kinderen een appel pakken in plaats van zakjes chips. D at is natuurlijk wel heel simpel van mij uitgedrukt worden, hoor. Maar dat er op school van gratis goed gezond fruit voor de kinderen klaar ligt. Het liefst zou ik hebben dat ze tussen de middag gewoon warme maaltijd krijgen. Met veel groente en dan kunnen ze ’s avonds nog een keer e n dan komen ze pas aan hun portie, he. En dat ze in hun leefomgeving geen tuintje hebben. Je hebt van die kleine tuintjes waar je allemaal stenen in ziet, dat het groen wordt. Dat heet dan Operatie Steenbreek. En wat blijkt: als kinderen dat zien, gaan ze eerder naar buiten. Als ze eerder buiten zijn, gaan ze eerder bewegen. Dus dat is tegen obesitas en remedie, dus daarvan denken we: dat is  toch heel makkelijk, om die leefomgeving veel centraler te zetten.

En te zorgen dat kinderen niet, met wat ik net al zei, met astma worden geboren. Dat prematuren die ook retardatie kunnen oplopen door luchtvervuiling. In de eerste Corona- golf zijn er minder  premature kinderen geboren. Ja, als je even dat besef tot je laat doordringen. En er is nog geen causaal verband. Dus ik moet heel voorzichtig zijn. Maar ik zeg altijd tegen de neonatoloog: zijn jullie maar voorzichtig. Ik hoef dat causale verband niet. Als ik een correlatie zie, dus gewoon een relatie tussen het een en het ander, zoals Bas Bloem ook die relatie heeft gelegd tussen en de pesticiden of de gewasbeschermingsmiddelen, hoe je het ook wel noemen, en Parkinson toename. Ja, dan moet je gewoon waarschuwen. Ondanks dat je nog niet weet hoe het precies dat causale verband is. Vind ik. Maar goed, de wetenschappers onder ons zeggen: ja, maar eerst causaal verband. Ok, gaan jullie vooral door, doet dat ook, want ik ben wel van de wetenschap. Maar zorg wel dat het burger, de mensen weten dat ze risico lopen als in de bollenkwekerij doorgaan met die pesticiden die nu worden gebruikt.

Dat is even in een notendop een soort kapstok. Die vierde is ook de gezonde werkomgeving. Er is aangetoond dat als je naar buiten gaat, tussen de middag of in je pauze, en je ziet groen, je ziet een boom, gras, struiken,  dan heb je een significant lager percentage burn-out in die groep, die dus naar buiten ging ten opzichte van de groep die je gewoon het restaurant ging. Met verder alle variabelen gelijk. Dus ja, een kind kan de was doen. Waarom zorgen niet alle zorginstellingen, de scholen en de kantoren dat je iets groens in de omgeving hebt. Dat je even naar buiten kan. Dat je je hoofd even leeg kan maken. En toen ik het voor het eerst hoorde, dacht ik: ja, eigenlijk wist ik dat wel. Hoe heerlijk ik het vind om tussen de middag of om een werkoverleg lopende te doen op de campus van het Radboud bijvoorbeeld, met bomen. Maar dat het zo’n impact had, da wist ik ook niet. Dus dat is weer de kennis gebruiken die beschikbaar is.  

Daniel Brouwer (12 : 38) 

Ja, mooi, dank je. Aan de ene kant geeft een heel ontluisterend de toekomstperspectief. Als we doorgaan, op de voet waarop we bezig zijn. Als het gaat over de krapte op die arbeidsmarkt. Over de effecten voor mens en milieu. Aan de andere kant wordt je eigenlijk ook hele hoopvolle dingen zeggen. Over de innovaties die er zijn. Over de bereidwilligheid van de zorgprofessionals die er is. Hoe kleinschalig, hoe simpel de oplossing soms zo kan zijn. Door een beetje meer groen te creëren. Wat weerhoudt ons ervan? Waarom is dat er nog niet? Waarom zijn we nog niet zover ?  

Cathy van Beek (13 : 11) 

Nou ja, ik heb net met iemand samen een boek geschreven over duurzame zorg. Er is gewoon nog steeds te weinig kennis. We beginnen nog maar net. Dan denk ik, weet je, er zijn andere sectoren met veel meer kennis. Waarom gaan we niet leentjebuur spelen? Bijvoorbeeld bij de farmasector. Die staat er altijd een beetje gekleurd op. Nou, die staat bij mij groen op. Ik zit in het adviescollege van de VIG (vereniging innovatieve geneesmiddelen, red.) die de code op naleving toetst, dus ze hebbeneen eigen code geformuleerd. Er zitten ook de M VO-doelstellingen in , waaronder duurzaamheid. Nou, ik ben echt onder de indruk van hoe duurzaamheid e en rol speelt in de hele farmasector. Dus ga ook bij de buren kijken. O f ga bij een bank kijken, die ook heel erg met duurzaamheid bezig zijn. Verbeed je scope , maar het zit nog niet eens de opleidingen. Dus de dokters en de verpleegkundigen die nu worden opgeleid, krijgen niks over  duurzaamheid. De bestuurders die een gecertificeerd moet worden: heel veel over kwaliteit en veiligheid. Hoe ga je om het calamiteiten, noem maar op, met Value-Based Healthcare,. Dat zit allemaal in. Ja, intervisie. Maar niets over duurzaamheid. Dus er is nog een ontzettend veel te winnen als het gaat om kennis. En dat moet je dan wel verbinden, denk ik, met dat vraagstuk van: kunnen we nog voldoende mensen krijgen? En dan denk ik, als je gezond makende omgeving creëert, en je trekt de jonge mensen, omdat je juist vergroening  bezig bent. Dat hebben in het Radboud ook meegemaakt, dat mensen zeggen: wij kiezen ook echt voor het Radboud omdat ze een heel expliciet duurzaamheidsbeleid hebben. Jonge mensen vinden het niet meer dan normaal dat je dat hebt. En vinden het ook heel raar als je het niet heb, en komen dan niet. Dat is heel boud uitgedrukt he, daar heb ik geen onderzoek naar gedaan. Maar het is gewoon ervaringsgegeven.  

Daniel Brouwer (15 : 17) 

Ja, herkenbaar. Veel organisaties in de zorg zetten in op duurzaamheid. En je stipte het net al even aan. Hoe kunnen we van andere sectoren leren. W ordt er voldoende van elkaar geleerd of zijn nog steeds het wiel opnieuw aan het uitvinden?  

Cathy van Beek (15 : 34) 

Nou, ik merk het nu aan die tafel in Rotterdam, die nog maar vanaf januari geïnstalleerd is. Daar zitten dan zes grote ziekenhuizen aan, maar ouderenzorg heeft zich ook al gemeld en de  mondzorg, de huisartsenzorg, de psychiatrie. Dan zitten die ziekenhuizen, die elkaar hartstikke goed kennen, gewoon eens eventjes aan tafel met elkaar. Eerst met de bestuurders. En dan met de duurzaamheidscoördinatoren, die per onderwerp dan weer deskundigen mee mogen nemen. En die luisteren m et rode oortjes naar elkaar. Dus er wordt heel erg weinig gedeeld. V anuit de Green Deal zijn er heel veel webinars geweest. Met heel veel deelname. Veel meer dan we ooit met een symposium hadden kunnen krijgen. Dus dat heeft ook echt geholpen, die webinars. Ja, met een  uurtje inloggen doe je veel kennis op. En kennissen ook.

Maar ja, dat je zegt: zo’n stad als Rotterdam had al een eigen duurzaamheidsoverleg. Nee, dat bestond nog niet. En dat een stad, of de gemeente moet ik zeggen, met grote ambities rond circulariteit. Die wisten niet dat het Erasmus en ook het Maasstad Ziekenhuis en Ikazia etcetera al bezig waren met verschillende projecten op het gebied van circulariteit. En vice versa wisten zij weer niet dat de gemeente daarmee bezig was. Dus veel meer verbindingen moeten de gelegd worden. En versnelling. Die processen van toelating  zijn fnuikend. We hebben nog maar dertig jaar de tijd. Er is zo’n prachtig filmpje van The Lancet Countdown. Een meisje dat nu geboren wordt. Wat gebeurt er, als we volgens een IPCC rapport niet genoeg doen? Nou, dramatisch natuurlijk. En wat gebeurt er als we het wel doen? Dat voel ik me verantwoordelijk voor.  

Daniel Brouwer (17 : 35) 

Ja. Wat is er nodig om in de zorg die versnelling mogelijk te maken? Want ik herken het zelf ook: in de zorg gaat vernieuwing best t raag. En dat is goed uitlegbaar, want klinische innovatie, dat gaat niet snel. Dat moet heel gedegen gebeuren. Maar dit soort innovaties hebben een andere snelheid nodig. Wat moet er gebeuren om de versnelling te vinden?  

Cathy van Beek (17 : 59) 

Dan moeten we niet alleen zorgprofessional opstaan, maar ook de toezichthouders, die namens ons in de raad van toezicht zitten, toch? Ze hebben een maatschappelijke verankering. Die houden hun mond nog uit. Het gaat er komen, weet je. Er komt de Europese wetgeving over groene, duurzaamheid-verslaglegging. Ook ziekenhuizen van een bepaalde omvang moeten daaraan voldoen. En de jaarrekening, de jaarverslaglegging, i s het echt een onderwerp voor de Raad van toezicht. Maar aan de voorkant moet je eigenlijk al beginnen met je strategie . Hoe bestaat het dat je in deze tijd nog niet duurzaamheid in je strategie hebt verankerd? Dus de toezichthouders die deze podcast horen, die mogen echt eens bij zichzelf te rade gaan. Zorg ik dat het op de agenda staat.? En als het erop staat, hoe serieus wordt het dan genomen? En welke rol zou ik erin kunnen spelen om te versnellen? Dan heb je, de SER spreekt vaak van de governance driehoek, dat is de raad van commissarissen of de raad van Toezicht, de raad van bestuur en de medezeggenschap. Ook de OR heeft een plicht. En zeker in de zorg heb je dan zo’n commissie, die heet de Commissie Veiligheid, Gezondheid, Welzijn en Milieu, het tegenwoordig ook arbo-commissie, die specifiek ook op over onderwerp geïnteresseerd zou moeten zijn en mee zou moeten doen. Dat heb ik in het Radboud meegemaakt, dat de OR zegt: oh, maar wij gaan meedoen, dat is voor die commissie interessant. Hele middagen workshops gehouden met OR. Wordt vaak vergeten. Dat je jouw interne stakeholders ook gewoon kan aanzetten tot actie. En dan heb je natuurlijk  ook de zorgverzekeraars.  

Cathy van Beek (19 : 41) 

En dan wil ik ook maar even de patient adviesraad noemen. Er zijn patienten die filmpjes hebben gemaakt over hoeveel afval een borstoperatie aan afval heeft. Een kunstenares heeft dat in beeld gebracht met een prachtig filmpje. Die patienten worden op wakker. Diabetes patient zeggen: moeten we al die spuiten, al dat plastic. Plastic soep? Ka n dat niet anders? De ‘main’ oplossing is eigenlijk een multi-stakeholder benadering. Dat klinkt allemaal een beetje zwaar, stakeholders. Maar ga kijken: de raad van toezicht, in die governance driehoek, de raad van b estuur. Soms zijn er heel bevlogen mensen, die gaan als een speer. Maar zorg dat je OR, je medische  staf of het MSB, hoe je het ook hebt georganiseerd, en de verpleegkundigenadviesraad. 

En dan zijn er tegenwoordig ook allemaal Green Teams, die schieten als paddenstoelen uit uit de grond. Maar zorg dan wel dat je zo’n Green Team niet desillusioneert door ze  niet een status te geven. En ik bedoel met status: een reglement, spelregels, welke soorten adviezen moeten ze geven, aan wie wat gebeurt ermee. Dat zijn nu nog een beetje van die dingen: ja, de mensen die glimlachen daarom en zeggen ‘nou leuk, we hebben ook een Green Team.’ En dan zeg ik: nou, leuk is het niet. Maar zorg dat het ook gewoon waarde toevoegt. Is dit een beetje antwoord? E n zorgverzekeraars, daar  wil ik ook nog even toe. Zorgverzekeraars hebben met elkaar gekeken: welke elementen kunnen wij in onze inkoopbeleid  opnemen en vertalen bij de zorginkoop elk jaar? Dat gaat nog wel wat voeten in de aarde brengen want die zorgaanbieders zeggen: waar bemoeit die zorgverzekeraar zich mee? Ja, zegt de zorgverzekeraar dan, wij willen ook nog dat dat het op de lange termijn houdbaar blijft. Ook als het om de planeet gaat daar. Hoe goed is dat? Ja, dat ben ik echt heel erg blij mee.  

Daniel Brouwer (21 : 58) 

Ja, heel mooi. En ik moet heel eerlijk zeggen, Cathy. Ergens duizelt me alweer met al die partijen die hierbij betrokken zijn. En is dat niet mi sschien ook wel een van de grote uitdagingen in alles wat met zorgtransitie te maken heeft, de  hoeveelheid aan partijen en commissies en raden die erbij betrokken zijn?  

Cathy van Beek (22 : 19) 

Ja, en dan denk ik aan, wat ook in het hart zit van bepaalde consultancybureaus, de systemic change. Zorg dat het in het systeem verandert, zorgt dat de prikkels in het systeem goed staan. En dan is het systeem opleidingssysteem. Daar moet het helemaal landen, ook bij de toetsing, dus niet alleen bij het curriculum. Maar ook dat je daar op toetst, afrekent. En in het onderzoekssysteem, ZonMW. Het is nu geïncorporeerd bij ZonMW, maar zij krijgen nog veel te weinig geld om echt goed onderzoek te doen. Naar hittestress, bijvoorbeeld, bijna vierhonderd doden op jaarbasis. En dan heb je het over de de extra doden, dus echt gerelateerd aan die hitte. Dat is best veel. Gewoon mensen die overlijden omdat het te warm ergens is. Geen bomen in de buurt. Kortom, je kan nog aan een  heleboel maatregelen denken. En ik denk dat al die partijen zich daar over buigen. Als uit onderzoek blijkt welke handvatten hebben wij, waardoor het komt en welke handelingsperspectief  je kan inbrengen. Maar het is wel veel.